خراسان شمالی، قابی از تنوع زیستی ایران

به گزارش سهندبلاگ، بجنورد- خبرنگاران- تنوع سرزمینی و ویژگی های آب و هوایی، استان خراسان شمالی را به تابلوی متنوع و چشم نواز از حیات وحش در شمال شرق ایران تبدیل نموده است.

به گزارش خبرنگاران، خراسان شمالی که با 2 میلیون و 800 هزار هکتار وسعت، در شمال شرقی کشور قرار گرفته است، 1.7 درصد از گستره کشور را دربرگرفته است.

تنوع گونه ای، به معنای گونه های مختلف گیاهان و جانوران است که در یک منطقه زیست دارند و به هر میزان که تنوع بیشتر باشد، زنجیره غذایی، طولانی تر و بزرگ تر می گردد و در نتیجه محیط زیست پایدارتر خواهد بود.

خراسان شمالی با داشتن مناطق دشتی و کوهستانی، رودخانه و چشمه ها، زیستگاه و مامن گونه های مختلف جانوری از جمله بیش از 50 گونه پستاندار، بیش از 140 گونه پرنده و بیش از 50 گونه خزنده و هزاران هکتار جنگل است.

این استان زیستگاه بیش از 50 گونه پستاندار شامل یوزپلنگ، پلنگ، قوچ و میش اوریال، کل و بز، آهو، گربه پالاس، گربه وحشی، گربه جنگلی و گراز است و بیش از 140 گونه پرنده از جمله کبک، قرقاول، هما، تیهو، عقاب، باقرقره، شاهین، دلیجه، سهره، چکاوک، کوکو، سبزقبا و زنبورخورک در آن زیست می نمایند.

در این استان گونه های خزنده همچون مار افعی، مار جعفری، کفچه مار و چهار گونه دوزیست و هشت گونه ماهی نیز می زیند.

خراسان شمالی 13 هزار و 695 هکتار ذخیره گاه جنگلی اعم از گونه های ارس، فندق، زالزالک، گردو وحشی و بلوط دارد و یکهزار و 100 گونه گیاهی در آن شناسایی شده که حدود 150 گونه آن دارویی است.

وسعت جنگل های انبوه، نیمه انبوه، جنگل تنک، بیشه زار و جنگل دست کاشت خراسان شمالی نیز 435 هزار هکتار است.

وجود گونه های جانوری همچون قوچ اوریال، پلنگ ایرانی، خرس قهوه ای، کبک دری و بالابان، جنگل های ارس و بلوط، مراتع متراکم گون، کلاه میرحسن و چوبک بخش کوچکی از تنوع گونه ای این استان را دربرمی گیرند.

خراسان شمالی به دلیل تنوع اقلیم، میزبان بسیاری از پرندگان بومی و مهاجر است. بیش از 20 درصد از یکهزار و 134 گونه جانوری کشور در این استان زیست می نمایند.

گونه های جانوری در معرض تهدید در خراسان شمالی شامل 14 گونه است که این جمعیت حدود 18 درصد از 78 گونه جانوری در معرض تهدید کشور را شامل می گردد.

یوزپلنگ ایرانی در وضعیت بحرانی، پلنگ در معرض خطر انقراض و قوچ و میش، کل و بز (پازن)، آهو و سنجابک دم موشی در معرض آسیب پذیری قرار دارند.

* یوزپلنگ آسیایی

وجود گونه ارزشمند و کمیاب یوزپلنگ آسیایی در منطقه میاندشت جاجرم، یکی از ظرفیت های خراسان شمالی برای توسعه گردشگری طبیعی است.

پناهگاه حیات وحش میاندشت با مساحتی حدود 84 هزار و 435 هکتار در حدود 10 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان جاجرم خراسان شمالی قرار گرفته است.

میاندشت، تنها زیستگاه مولد یوزپلنگ به شمار می رود و این منطقه در کشور، بیشترین یوز در واحد سطح را به خود اختصاص داده است.

تراکم یوزها در میاندشت جاجرم سبب شده تا یوزهای نر و ماده، بیشتر همدیگر را ملاقات نمایند و از این رو، زادآوری این گونه زیبا و ارزشمند در این منطقه بسیار بیشتر از سایر نقاط روی می دهد.

یوز، حیوانی قلمروطلب است و تراکم جمعیت آن در میاندشت جاجرم، سبب می گردد تا یوزها مدتی پس از تولد، برای افزایش سطح قلمرو خود از استان خارج خارج شده و راهی بیابان های استان سمنان شوند.

یوز آسیایی، دست و پایی بلند، بدن باریک و کشیده دارد و سینه فراخ و شکم بالای او شبیه تازی است اما بر خلاف سگ سانان سر کوچک و گرد، پوزه ای کوتاه و گوش هایی کوچک و گرد دارد و رنگ پشت آن زرد کمرنگ متمایل به قرمز و زیر بدنش سفید است.

برخلاف پلنگ که دارای خال های درشت و توخالی است، سطح بدن یوز از خال های گرد، سیاه و توپر پوشیده شده و موهایش بیشتر زبر و نسبتا کوتاه است.

در یوزهای بالغ، خال های روی دم به تدریج، در نیمه انتهایی به حلقه هایی سیاه رنگ بدل می گردد که آخرین حلقه آن پهن تر است.

سر یوزپلنگ کوچک و گرد است و چشمانش در بالای کاسه سر قرار گرفته است. خط سیاه شکیلی معروف به خط اشک از گوشه چشمان یوز تا اطراف بینی و دهانش امتداد دارد که احتمالا چشمان او را از آفتاب مصون داشته و در شکار به او یاری می نماید.

یوز بالغ ناخن هایی کند و نیمه تورفته دارد که برخلاف سایر گربه سانان جمع نمی گردد و البته بچه یوزها، تا 6 ماهگی قادرند ناخن های خود را جمع نمایند.

برخورداری از ستون فقرات انعطاف پذیر، کبد و قلب بزرگ، سوراخ بینی گشاد، ظرفیت بالای ریه، بدن عضلانی و باریک، یوزپلنگ را تیزروترین شکارچی دنیا ساخته که قادر است با سرعتی معادل 110 کیلومتر در ساعت بدود.

این روزها پناهگاه حیات وحش میاندشت، پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس، پارک ملی خارتوران سمنان به همراه سه منطقه دیگر یعنی پارک ملی کویر و مناطق دره انجیر و بافق از معدود مکان هایی است که هنوز یوز در آنها قابل مشاهده است و از جمعیت اندک باقیمانده این جانور باشکوه پشتیبانی می نماید.

* قوچ اوریال

خراسان شمالی زیستگاه خالص ترین نژاد قوچ اوریال است.

تپه ماهورها و دامنه های پارک ملی سالوک و ساریگل، مناطق حفاظت شده ساریگل، سالوک، قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات وحش جاجرم مهم ترین زیستگاه های قوچ اوریال است.

قوچ اوریال نر شاخ های بلندی دارد که طول آن ها گاهی به 118 سانتی متر می رسد، شاخ های این حیوان حلزونی شکل به طرف پهلوی صورت و رو به جلو خمیدگی دارند، سطح جلوی شاخ ها پهن، با زاویه ای تند به طرف لبه پشتی است به طوری که مقطع شاخ ها مثلثی به نظر می رسد، ماده ها نیز شاخ کوتاهی دارند.

از مشخصات این قوچ ها وجود موهای بلند و سفیدرنگی در ناحیه گلو و سینه است، موهای این قوچ ها در فصل تابستان کوتاه به رنگ زرد شنی و در فصل زمستان بلند و قهوه ای رنگ و زیر شکم و کفل ها سفید است.

طول سر و تنه قوچ اوریال حدود 150 سانتی متر، ارتفاعش 100 سانتی متر و وزنش 25 تا 85 کیلوگرم است. این حیوان در 1.5 سالگی به بلوغ می رسد و طول عمر آن را 14 سال ذکر نموده اند.

اوریال در میان قوچ های ایران برازنده ترین است که وزن نر بزرگ آن ممکن است به 85 کیلوگرم برسد و اندازه شاخ آن تا 17 سانتیمتر هم ثبت شده است.

اوریال بزرگترین قوچ ایران است و در مقابل قوچ لارستان قرار گرفته است که یکی از کوچک ترین قوچ های دنیا است و وزن نر بالغ آن معمولا از 30 کیلوگرم تجاوز نمی نماید.

* گونه های در معرض انقراض

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی می گوید: در این استان، یوزپلنگ و پلنگ از گونه های ارزشمند هستند که در معرض انقراض هستند.

سیداصغر مطهری اظهار می دارد: پرندگان در معرض خطر انقراض استان شامل بالابان و کرکس مصری و پرندگان آسیب پذیر شامل عقاب شاهی، هوبره، کبوتر، خاوری، دلیجه کوچک و میش مرغ است.

وی می افزاید: لاک پشت ایرانی نیز از خزندگان آسیب پذیر این استان است که کمی جمعیت علت آسیب پذیری آن است.

وی اعلام کرد: از گونه های گیاهی در حال انقراض این استان تاکنون 9 گونه شناسایی شده که در این میان چهار گونه گیاه گون، یک گونه درختچه زرشک و یک گونه درختچه شیرخشت دیده می گردد.

* ایجاد و توسعه پارک پردیسان بجنورد

مطهری با اشاره به ایجاد پارک پردیسان بجنورد گفت: حمایت از گونه های جانوری شاخص آسیب پذیر استان و در حال انقراض کشور از روینمودهای ایجاد این پارک است.

وی اضافه کرد: اکنون بیش از 100 راس از گونه های جانوری شامل قوچ و میش، کل و بز، مرال و آهو در این پارک نگهداری می گردد.

وی درباره اقدامات این اداره کل برای صیانت از ذخایر ژنتیکی استان گفت: در شرایط خاص همچون زمستان و یا خشک سالی ها، تغذیه دستی علف خواران انجام می گردد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: ساخت و مرمت آبشخور، لایروبی قنوات، بهسازی و پاکسازی چشمه ها، خرید و نصب تانکر ثابت و آبرسانی به آبشخورها از جمله اقدامات دیگر برای حمایت از وحوش است.

وی گفت: محیط بانان هم در قالب گشت شبانه روزی، برای جلوگیری از تخلفات احتمالی شکار و صید مناطق چهارگانه را رصد می نمایند.

در خراسان شمالی 65 گونه پستاندار از 197 گونه موجود در کشور زیست دارد و 141 گونه پرنده از 532 گونه موجود در کشور، 68 خزنده از 228 گونه موجود کشور، چهار گونه خزنده دوزیست از 20 گونه موجود و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع 160 گونه آبزی موجود در کشور زندگی می نمایند.

بعضی از این گونه ها نظیر یوزپلنگ، بالابان، هوبره، کبک دری و کرکس مصری در طبقه بندی اتحادیه دنیای حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.

اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی مناطق حفاظت شده و پارک های ملی سالوک، ساریگل و ضامن آهو، مناطق حفاظت شده قرخود، گلول، سرانی و پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم را که محل زیست پلنگ هاست با گستره 194 هزار و 141 هکتار مدیریت می نماید.

7185/5132