راز رویگردانی آلمان از ائتلاف های موازیِ تنگه هرمز چیست؟

به گزارش سهندبلاگ، خبرنگاران، گروه بین الملل- مریم خرمائی: تصمیم اخیر آلمان مبنی بر عدم پیوستن به ماموریت اروپایی تنگه هرمز به رهبری فرانسه در حالی اعلام شد که چندی پیش نیز عدم حمایت برلین از موضع پاریس مبنی بر مرگ مغزی ناتو خبرساز شده بود.

موضع گیری های برلین علیه پاریس این حدس را تقویت می نماید که شاید آلمانی ها در آستانه تحقق برگزیت و جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا، قصد چیدن بال و پر فرانسه را نیز دارند تا مبادا بخواهد جای پای خود را به عنوان قدرت برتر قاره سبز محکم کند.

این حدس تا حد زیادی معقول است به شرط اینکه فراموش نکنیم آلمان در اقدامی موازی، از همکاری با فرانسه در چارچوب به چالش کشیدن فزونی آمریکا و قدرتنمایی اتحادیه اروپا سود می برد.

انگلیس؛ از نوآوری تا خیانت

اما در درجه نخست ایده ایجاد ماموریت اروپایی تنگه هرمز، از کجا شروع شد و چه کشورهایی در آن دخیل بودند؟

شاید جالب باشد اگر بدانیم آنچه که امروز به عنوان طرح ابتکاری فرانسه برای تامین امنیت خلیج فارس می شناسیم، برای اولین بار از سوی انگلیس و در واکنش به اقدام ایران مبنی بر توقیف کشتی استنا ایمپرو در ماه میلادی جولای، مطرح شد.

این موضوع به قبل از دوره نخست وزیری بوریس جانسون بازمی گردد که در افراط گرایی تا حد زیادی از دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا تبعیت می نماید.

در آن موقع، ریاست دستگاه دیپلماسی انگلیس را جرمی هانت بر عهده داشت و او ترجیح داد با توجه به قصد نهایی این کشور مبنی بر تحقق برگزیت، مبتکر طرحی باشد که اتحادیه اروپا، ناتو و در راس آن آمریکا را به طور مستقیم درگیر نمی کرد بلکه ائتلافی به مراتب سست تر از کشورهای اروپایی از جمله آنهایی بود که مانند نروژ عضو اتحادیه اروپا تلقی نمی شوند.

این طرح از همان ابتدا با موافقت فرانسه و آلمان روبرو شد چراکه این 3 کشور به عنوان طرفین اروپایی برجام، قصد همراهی با ائتلاف موازی را که به رهبری آمریکا ترتیب داده شده بود نداشتند تا مبادا به اتهام همراهی با کارزار فشار حداکثری واشنگتن علیه تهران، موقعیت توافق هسته ای را به مخاطره بیندازند.

اما فرایند ماجرا بعد از آنکه جانسون در 5 ماه میلادی آگوست زمام قدرت انگلیس را به دست گرفت تغییر کرد. او که قصد داشت برگزیت را به هر قیمتی محقق کند، ابایی از زیر سوال بردن ائتلاف های اروپایی نداشت و ترجیح داد با پیوستن به ائتلاف آمریکایی تنگه هرمز، به موازات فرانسه و آلمان حرکت و از همراهی با آنها اجتناب کند.

ائتلاف اروپایی؛ از ایده تا اجرا

دقیقاً یک هفته پیش بود که فلورانس پارلی وزیر دفاع فرانسه گفت مقر فرماندهی ائتلاف اروپایی تنگه هرمز، پایگاه نظامی این کشور در ابوظبی خواهد بود که در حال حاضر حدود 650 نظامی فرانسوی را در خود جای داده است.

اما اگرچه اعلام وی به امارات به عنوان مقر فرماندهی ائتلاف اروپایی رسمیت بخشید، این تصمیم بسیار قبل تر پیش بینی شده بود و در گزارش های ماه میلادی آگوست به آن اشاره می شد.

طبق این گزارش ها، انتظار می رفت ایتالیا، اسپانیا، نروژ، بلژیک و سوئد با فرانسه همراهی نمایند حال آنکه هلند در دوراهی انتخاب میان ائتلاف اروپایی و آمریکایی قرار داشت؛ اگرچه بعدها (دقیقاً یک هفته قبل) تصمیم خود را برای همراهی با شرکای اروپایی رسانه ای کرد. به این ترتیب، قرار شد هلند از ژانویه تا ژوئن سال 2020 یک ناوچه را با هدف ادعایی تامین امنیت آبراه راهبردی هرمز به این تنگه اعزام کند.

این درحالی است که برای بعضی کشورهای اروپایی ازجمله آلمان، دانمارک و حتی هلند حضور در هرگونه ماموریت فراسرزمینی به کسب مجوز از مجلس آن کشور بستگی دارد و همین مسئله به چالشی برای برلین در همراهی با پاریس تبدیل شده است.

آلمان؛ در محاصره قانون

هایکو ماس وزیر خارجه آلمان از همان روزهای نخست که آمریکا به دنبال یارکشی برای تشکیل ائتلاف دریایی علیه هرمز بود، از مخالفت با این اقدام و ضرورت تاسی به دیپلماسی با هدف کاهش تنش ها در راستای حفظ برجام سخن گفت.

آلمان نیز در همراهی با فرانسه به دنبال ایجاد ابتکار عملی اروپایی بود اما آنچه که اکنون اهمیت دارد این است که ظاهراً برلین زیر قول خود زده و پاریس را در نیمه راه تنها گذاشته است.

اما آیا اعلام تصمیم آلمان به معنای تیره شدن آینده ائتلاف اروپایی هرمز است؟

در پاسخ باید گفت که برلین علیرغم امتناع از حضور در این ائتلاف، همچنان به حمایت سیاسی از آن اصرار دارد. آنچه که برلین را از همراهی فنی طرح بازمی دارد قید و بندی است که قانون اساسی این کشور بر پای دولت حاکم می بندد.

در واقع، آلمان برای حمایت فنی از طرح یک پیش شرط گذاشته و آن این است که طرح فرانسه به ماموریت کل اتحادیه اروپا تبدیل گردد حال آنکه در چارچوب فعلی، هسته اولیه طرح همچنان مبتنی بر مدل انگلیسی است که ائتلاف را فارغ از وابستگی مستقیم به اتحادیه اروپا و ناتو، به میل و رغبت داوطلبانه کشورهای اروپایی منحصر می نماید.

طبق قوانین آلمان، این کشور تنها زمانی مجاز به مشارکت در یک ماموریت خارجی است که آن ماموریت از چشم انداز یک نظام مبتنی بر امنیت جمعی متقابل شامل اتحادیه اروپا، ناتو و سازمان ملل قابل دفاع باشد. بنابراین، حضور در ائتلاف پیشنهادی فرانسه از منظر قوانین آلمان قابل توجیه نیست.

حتی در مقطعی دیگر، دلیل برلین برای امتناع از مشارکت در ائتلاف آمریکایی هرمز نیز فقط حفاظت از برجام نبود و این قید و بند قانونی نیز مانع از انعطاف عمل دولت آلمان می شد.

برخلاف فرانسه و انگلیس، در آلمان اعزام نیروی خارجی باید با موافقت مجلس انجام گردد و تقریبا همه احزاب آلمانی مخالف مشارکت در ماموریتی آمریکایی علیه ایران هستند.

بحران هرمز؛ شنمایندگی ائتلاف های فراآتلانتیکی

نزاع بر سر تامین امنیت تنگه هرمز شاید بیش از هر چیز نماینگر گوشه ای از اختلافات پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است. در حال حاضر، در خلیج فارس 2 ائتلاف موازی به سرکردگی کشورهای عضو ناتو وجود دارد که هیچ یک مورد تائید ایران نیستند و در هیچ یک هم آلمان حضور ندارد.

آمریکا در بدو تشکیل ائتلافی که اوایل ماه میلادی گذشته (نوامبر) کار خود را تحت فرماندهی مقری در بحرین شروع کرد، انتظار همراهی 60 کشور را داشت حال آنکه در حال حاضر فقط از حمایت انگلیس، استرالیا، آلبانی، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین برخوردار است.

ائتلاف اروپایی نیز به دلیل مسائل قانونی کشورهای قاره سبز از همان ابتدا زمین گیر شده است.

در این میان، فلورانس پارلی وزیر دفاع فرانسه علیرغم اذعان به هماهنگی اروپا و آمریکا در پیشبرد ماموریت های موازی تنگه هرمز، واشنگتن را به انفعال در برابر آنچه که طی تابستان گذشته در خاورمیانه رخ داد اعم از حوادث الفجیره، دریای عمان و سرنگونی پهپاد آمریکایی، متهم می نماید.

این اظهارنظر در کنار آنچه که امانوئل ماکرون رئیس جمهوری فرانسه چندی پیش درباره مرگ مغزی ناتو گفته بود، بیش از پیش به بحران داخلی پیمان آتلانتیک شمالی دامن می زند.

اتحادیه اروپا؛ مشتاق اما واقع گرا

فدریکا موگرینی مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز شنبه رسماً به فعالیت خود خاتمه داد اما آنچه که وی در ماه میلادی آگوست درباره چشم انداز این اتحادیه در باب تامین امنیت دریایی گفت، قطعاً تاریخ مصرف ندارد.

وی گفته بود که اتحادیه اروپا در حال آنالیز حضور دریایی تحت معاهده امنیت دریایی جدیدی است که در آینده می تواند به تنگه هرمز نیز تعمیم پیدا کند. به زعم وی، هدف از این طرح دریایی پاسخگویی به تهدیدهای روزافزون علیه آزادی کشتیرانی است و شامل تبادل اطلاعات و داده ها در چارچوب همکاری داوطلبانه کشورهای اروپایی است.

وی گفته بود که طرح هنوز در مرحله مقدماتی است و پیش از اجرا در تنگه هرمز، در خلیج گینه به آزمون گذاشته خواهد شد.

موگرینی همچنین تاکید نموده بود که این طرح به تنگه هرمز محدود نخواهد شد و باتوجه به رقابت های روزافزون ژئوپلیتیکی شاهد درخواست های متعدد برای تشدید نقش اتحادیه اروپا در تامین امنیت دریایی هستیم.

وی همچنین تاکید نموده بود که این طرح ابتکاری جایگزین ماموریت نظامی اتحادیه اروپا نخواهد بود و حکم ابزاری اضافه را دارد.

استفاده از واژگان داوطلبانه و عدم جایگزینی با ماموریت اتحادیه اروپا حاکی از آن است که سران این اتحادیه از همان ابتدا نیز با ایده اولیه مبنی بر تشکیل ائتلافی که اگرچه نام اروپا را یدک می کشد، فارغ از چارچوب ناتو، اتحادیه اروپا و سازمان ملل باشد، موافق بوده اند.

شاید این تعلل آنها برای گنجاندن ائتلاف اروپایی هرمز ذیل ماموریت اتحادیه اروپا تا حد زیادی ناشی از اذعان آنها به این واقعیت باشد که اگرچه اروپایی ها به فکر استقلال از آمریکا هستند، اما همچنان یارای مخالفت با واشنگتن و پیمان آتلانتیک شمالی را ندارند یا به قول آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، اروپا هنوز قادر نیست به تنهایی از پس دفاع از خود برآید!