از مرگ سیاه تا کرونا؛ 10 اپیدمی که تاریخ بشر را تغییر داد - سهندبلاگ

بسکمک از این اپیدمی ها، پیامد های عمده ای بر جامعه بشری داشته اند که از بجا گذاشتن تلفات بزرگ انسانی گرفته تا مهاجرت و هزینه های هنگفت مالی را در پی داشته است. خبرگزاری الجزیره، طی گزارشی به بررسی 10 بیماری همه گیری پرداخته که باعث تحولات چشمگیر در جامعه بشری شده اند.

طاعون ژوستینین و افول امپراتوری روم (541-750 میلادی)

طاعون ژوستینین، یک همه گیری جهانی بود که امپراتوری بیزانس و به ویژه پایتخت آن کنستانتینوپول (= قسطنطنیه-استانبول) و همچنین پادشاهی ساسانی (ایران) و بندر های سراسر حاشیه دریای مدیترانه را درگیر خود کرد. این طاعون یکی از کشنده ترین طاعون های تاریخ بود که در حدود دو قرن شیوع خود 25 تا 50 میلیون نفر (13 تا 26 درصد جمعیت جهان در زمان آغاز آن) را طعمه مرگ کرد. تخمین زده می شود که طاعون ژوستینین جمعیت قاره اروپا را ظرف تنها 12 ماه به نصف کاهش داد و در زمان اوج شیوع خود روزانه جان پنج هزار نفر را می گرفت.

پروکوپیوس، یکی از مورخان یونانی آن عصر، این همه گیری را جهانی توصیف می کند. این طاعون نام خود را از ژوستینین یکم گرفته است که در زمان شیوع آن، امپراتور روم شرقی بود. ژوستینین خود به این طاعون مبتلا شد، ولی جان سالم به در برد.

به گفته منابع تاریخی، گسترش این بیماری همه گیر منجر به متوقف کردن فعالیت های تجاری و تضعیف امپراتوری روم شد. به همین دلیل این امپراتوری بسکمک از متصرفات خود در شمال آفریقا، شرق اروپا و غرب این قاره را از دست داد. بسکمک از پژوهشگران امروزی نیز تأثیرات اجتماعی و فرهنگی این طاعون را با مرگ سیاه (که ششصد سال بعد اروپا را دستخوش خود کرد) مقایسه می کنند.

مرگ (طاعون) سیاه و زوال فئودالیسم در اروپا (1347-1351 میلادی)

طاعون سیاه یا مرگ سیاه یک اپیدمی طاعون است که کل اروپا را در سال های 1347 تا 1351 میلادی دربرگرفت. این اولین همه گیری بزرگ اروپا نیست، ولی اولین اپیدمی ای بود که به طور دقیق توسط مورخان توصیف شده است. تعداد مرگ ومیر ناشی از این بیماری کاملاً معین نیست، اما برآورد آن حدود یک چهارم تا یک سوم جمعیت اروپا، یا 25 میلیون نفر طی این سه سال است. در همان دوره، تقریباً همین تعداد کشته در آسیا برآورد می شود. بر اساس گفته برخی کارشناسان بیش از 200 سال طول کشید تا سطح جمعیت در اروپا به دوره قبل از سال 1347 بازشود.

یکی از مهمترین پیامد های این بیماری همه گیر، آغاز زوال شیوه زندگی فئودالی در اروپا بود چرا که بسکمک از نیرو های کار (دهقانان و کشاورزان) از میان رفته بودند. همچنین به دنبال این کاهش شدید نیروی کار، دستمزد ها نیز چند برابر شد و به این ترتیب مسائل زیادی به خصوص در زمینه کشاورزی به وجود آورد.

آبله و استعمار قاره آمریکا (سده های 15 و 17)

اروپایی ها هنگام ورود به قاره آمریکا در سال 1492 تعدادی از بیماری های همه گیر جدید را نیز به وجود آوردند. یکی از این بیماری ها آبله مرغان، نوعی بیماری عفونی بود که حدود 30درصد از مبتلایان را به کام مرگ کشاند. بر اساس برخی گزارش ها، در این دوره، آبله تقریبا 20 میلیون نفر یا حدود 90درصد از جمعیت قاره آمریکا را کشت. این اپیدمی به اروپایی ها کمک کرد تا استعمار و توسعه مناطق تخلیه شده را تغییر داده و تاریخ دو قاره آمریکا و اروپا را تغییر دهند.

وبا و توزیع ناعادلانه ثروت (1817 - 1823 میلادی)

همه گیری این وبا برای نخستین بار در جیسور هند ظاهر شد و در ادامه به بیشتر مناطق این شبه قاره و سپس به مناطق همجوار هند سرایت کرد. این بیماری همه گیر، پیش از آنکه یک پزشک انگلیسی به نام جان اسنو بتواند اطلاعاتی در مورد راه های محدود کردن شیوع آن بدست آورد، جان میلیون ها نفر را در شبه قاره هند و اطراف آن گرفت.

سازمان بهداشت جهانی بیماری وبا را - که سالانه بین 1.3 تا 4 میلیون نفر در سراسر جهان را مبتلا می کند - به عنوان یک بیماری همه گیر فراموش شده، توصیف کرده است. این سازمان اعلام کرده است که هفتمین دوره شیوع جهانی این بیماری که از سال 1961 آغاز شده، تا به امروز ادامه دارد. همچنین از آنجایی که عفونت وبا به دلیل خوردن غذا یا آب آلوده به میکروب های خاص ایجاد می شود، این بیماری توانسته است در کشور هایی که از توزیع ناعادلانه ثروت و عدم توسعه اجتماعی رنج می برند، به تعداد بی شماری آسیب برساند. در واقع وبا با آسیب رساندن به مناطق فقیرنشین، جهان را تغییر می دهد، در حالی که این امر به طور قابل توجهی بر کشور های ثروتمند تأثیر نمی گذارد.

آنفولانزای اسپانیایی و آغاز تلاش های جهانی (1918 - 1919)

شیوع بیماری آنفلوانزای اسپانیایی در سال 1918 میلادی پس از خاتمه جنگ جهانی اول آغاز شد. از این بیماری به عنوان یکی از مرگبارترین بیماری های همه گیر تاریخ یاد می شود. آنفلوانزای اسپانیایی در آسیا، اروپا، آمریکای شمالی و حتی قطب شمال و برخی جزایر دورافتاده اقیانوس آرام فراگیر شد. بیش از نیم میلیارد نفر به آنفلوانزای اسپانیایی مبتلا شدند که از این تعداد بین 20 تا 50 میلیون نفر جان خود را از دست دادند.

یکی از تفاوت های آنفلوانزای اسپانیایی با آنفلوانزا های قبلی این بود که بسکمک از مبتلایان بزرگسال و جوان جان خود را از دست دادند. این در حالی است که در آنفلوانزا های قبلی اغلب افراد مسن و بچه ها کشته می شدند. این میزان تلفات و تغییر در جامعه قربانیان این بیماری، جهان را به این راستا سوق داد که تلاش خود را برای مبارزه با چنین بیماری های عالم گیری، افزایش دهند. در سال های بعد، تحقیقات در فهم چگونگی شیوع بیماری همه گیر و چگونگی پیشگیری از آن، پیشرفت های چشمگیری یافت.

آنفولانزای هنگ کنگ و اهمیت واکسیناسیون (1968 - 1970)

50 سال پس از شیوع آنفولانزای اسپانیا، ویروس آنفلوانزا دیگری مجدداً در سراسر جهان شیوع یافت. در سال 1968، سومین بیماری همه گیر آنفلوانزا در قرن 20، پس از آنفولانزای اسپانیا (در سال 1918) و آنفولانزای آسیایی بود که در سال 1957 شیوع یافت، ظهور پیدا کرد که به آنفولانزای هنگ کنگ معروف شد. اعتقاد بر این بود که ویروس انفولانزای هنگ کنگ، جهش یافته ویروسی بود که مسئول بیماری آنفولانزای آسیایی بود که پس از 10 سال دوباره ظاهر شده بود. تخمین زده می شود که این ویروس حدود یک میلیون نفر که یک دهم آن ها در ایالات متحده بودند را به کام مرگ کشاند.

اگرچه ویروس آنفولانزای هنگ کنگ به اندازه آنفولانزای 1918 اسپانیا، کشنده نبود، اما فوق العاده مسری بود و 500000 نفر در طی تنها دو هفته، پس از گزارش اولین مورد ابتلا در هنگ کنگ، به این ویروس آلوده شدند. به طور کلی، این بیماری همه گیر به جامعه بهداشت جهانی کمک کرد تا نقش حیاتی عملیات واکسیناسیون را در پیشگیری از شیوع بیماری های بعدی درک کنند.

سندرم حاد تنفسی و کارایی مجدد قرنطینه (2002-2003)

سندرم حاد تنفسی (سارس) نوعی بیماری است که توسط یکی از هفت خانواده کروناویروس ها ایجاد می شود. این ویروس می تواند انسان را به سرعت آلوده کند و ژنوتیپ آن تقریباً 90درصد شبیه به ویروس جدید کرونا است. در سال 2003 شیوع این بیماری در استان گوانگدونگ چین، آن را به یک بیماری همه گیر جهانی تبدیل کرد که به سرعت در 26 کشور گسترش و بیش از 8000 نفر را تحت تأثیر قرار داد که 774 نفر از آن ها کشته شدند.

با این حال، عواقب شیوع سندرم حاد تنفسی 2003 به دلیل واکنش شدید نسبت به بهداشت عمومی توسط مقامات جهانی، از جمله جداسازی مناطق آسیب دیده و افراد آلوده یا به عبارت بهتر اعمال قرنطینه، تا حد زیادی محدود بود.

آنفولانزای خوکی و یک هشدار جدید (2009-2010)

این بیماری نوع جدیدی از ویروس آنفلوانزا بود که در سال 2009 ظاهر شد. در زمان اوج شیوع این آنفولانزا، بیش از 60 میلیون نفر در ایالات متحده آلوده شدند و تعداد کشته شدگان جهانی، بنا بر برخی آمار ها از 151 تا 575000 نفر نیز ذکر شده است. این بیماری، آنفلوانزای خوکی نام گرفت، زیرا به نظر می رسید که ویروس آن از خوک ها به انسان منتقل شده است. با این حال این بیماری دارای ویژگی عجیبی بود چرا که بیش از 80 درصد مرگ و میر ناشی از آن مربوط به گروه های سنی زیر 65 سال بود در حالی که در آنفولانزا های معمولی برعکس این فرایند مشاهده می شود.

ابولا و هزینه های هنگفت مالی (2014 - 2016)

در ابتدا ویروس ابولا - نام رودخانه ای نزدیک به منطقه ای که بیماری برای نخستین بار در آن شیوع یافت - به مانند بیشتر اپیدمی های مدرن، محدود، اما بسیار خطرناک بود. این ویروس برای اولین بار در سال 2014 در یک دهکده کوچک در کشور آفریقایی گینه ظاهر شد و در ادامه به تعداد کمی از کشور های همسایه در غرب آفریقا نیز شیوع یافت.

این ویروس از 296000 آلوده در کشور های گینه، لیبریا و سیرالئون بیش از 11000 نفر را کشته است. همچنین تخمین زده می شود که ویروس ابولا، بیش از 4 میلیارد دلار هزینه به این کشور ها تحمیل کرد که باعث کاهش چشمگیر سرمایه گذاری در بخش های مختلف توسعه این کشور ها بود.

کووید 19 (دسامبر 2019)

در اواخر سال گذشته میلادی بود که گونه ای جدید از کروناویروس ها که بعد ها به نام COVID-19 نامگذاری شد، در منطقه ووهان استان هوبی چین کشف شد. نخستین بار در تاریخ 31 دسامبر به سازمان بهداشت جهانی گزارش شد که دانشمندان چینی این بیماری را به یک خانواده ویروس ها که شامل سارس (سندرم حاد تنفسی) و مرس (سندرم تنفسی خاورمیانه)، مربوط کرده اند. اگر چه به زودی معلوم شد که این بیماری کشندگی کمتری نسبت به سارس و مرس دارد، اما سرعت انتشار آن بسیار شگفت آور بود. در این مدت زمان اندک این ویروس توانست بیش از 115 هزار نفر را در بیش از 100 کشور جهان آلوده کند که در این میان بیش از 4000 نفر جان خود را از دست داده اند.

با این حال هنوز پیامد های ناشی از این ویروس به خاتمه نرسیده است و اگر چه شیوع این بیماری در چین کاهش چشمگیری داشته است، اما در مقابل، به سرعت در سراسر جهان در حال گسترش است. بنا به برخی گزارش های افراطی تخمین زده می شود که کروناویروس جدید به طور گسترده در سراسر جهان گسترش خواهد یافت و ممکن است سرانجام بین 40 تا 70 درصد از جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار دهد. یک مطالعه انجام شده توسط دانشگاه ملی استرالیا همچنین نشان می دهد که ویروس جدید کرونا به دریافت قربانیان بیشتر ادامه خواهد داد و هزینه تولید ناخالص داخلی جهانی را 2.4 تریلیون دلار افزایش خواهد داد.