خطر پوپولیسم آبی - سهندبلاگ

آنچه مساله آب را در ایران طی چند دهه گذشته وخیم تر کرده، فقدان درک از ماهیت پیچیده، چندبعدی، چندرشته ای و متاثر از سطوح مختلف حکمرانی بودن آن است. در دنیای امروز عمدتا با رویکرد هایی مانند سیستم های پیچیده انطباقی (Complex Adaptive Systems) به مساله آب پرداخته می شود و در چنین دنیایی، سیاستگذار و حکمران ایرانی برای ساده سازی یا بیم از درافتادن با اقتصاد سیاسی پیچیده و پرخطر آب، تمایل ندارد چنین برداشت و رویکردی به مساله داشته باشد. خطر بزرگی که در این میان حیات تمدنی ایران را تهدید می کند، تقلیل گرایی در مواجهه با چنین مساله ای است. این نوشتار فقط در پی یادآوری گوشه ای از پیچیدگی های مساله و شیوه مواجهه با آن است.

یک- پیچیدگی محیط زیستی: سیستم های آبی در تعامل بین آب سطحی و زیرزمینی، انواع آب که با رنگ های آبی، سبز و خاکستری نمایش داده می شود، حق آبه های محیط زیستی، اثرات سازه های آبی بر محیط زیست، اثر فعالیت های انسانی (کشاورزی، صنعتی و شرب و بهداشت) بر محیط زیست و برخی متغیر های دیگر عمل می کنند. پیچیدگی محیط زیستی شامل تعامل آب با خاک، تنوع زیستی و هوا هم می شود. پیچیدگی های ناشی از تغییرات اقلیمی را هم باید به بخش محیط زیست اضافه کرد.

پیچیدگی مالی: آب با فعالیت های مالی، کشاورزی، صنعتی و خدمات درآمیخته است. اقتصاد محیط زیست و اقتصاد اجتماعی هم برای تحلیل ابعاد مالی آب ضرورت دارند. آب به طور مستقیم و غیرمستقیم با فقر و غنا، اشتغال و بیکاری و در یک کلام با کیفیت زندگی ارتباط دارد. قیمت گذاری منابع آب، ارتباط آب با نظام مالیاتی، مالیات های محیط زیستی (اعم از مالیات بر آلودگی و...)، تجارت داخلی و بین المللی و مبحث آب مجازی، اقتصاد سازه های آبی و مبحث توازن مالی کالا ها و خدمات آبی (نظیر خدمات آب و فاضلاب) هم در پیچیدگی های مالی آب سهم دارند.

پیچیدگی اجتماعی: آب با جمعیت، کیفیت زندگی، سبک زندگی، خدمات اجتماعی (سلامت و خدمات اجتماعی محیط زیست)، عدالت و تاثیرات اجتماعی ناشی از سیاست ها و اقدامات آبی (نظیر اثرات اجتماعی ساخت سدها، انتقال آب و تغییرات اکوسیستم های آبی) به علاوه مقوله های هویتی و گفتمانی و سطح آگاهی های مردم که بر کنش های آن ها موثر است، ارتباط دارد.

پیچیدگی فناورانه: آب به واسطه انواع فناوری ها (سدها، خطوط لوله، تصفیه خانه ها، تاسیسات شیرین سازی و...) تولید و با استفاده از انواع فناوری ها (نظیر کل فناوری کشاورزی، فناوری های صنعتی و فناوری های به کاررفته در بخش خدمات و خانگی از شیر های آب گرفته تا آبفشان ها) مصرف می شود. مبحث فناوری با مقوله هایی نظیر مقررات ملی ساختمان و استاندارد های ملی و جهانی مربوط به تولید کالا ها و خدمات هم ارتباط دارد.

پیچیدگی سیاسی-امنیتی: مسائل آبی دارای بعد هیدروپلتیکی عمیقی هستند که از سطح داخلی (نظیر مناقشات آبی در حوضه های آبریز داخلی) تا سطح بین المللی (نظیر مناقشات آبی بین کشورها) را در بر می گیرد و پدیدآورنده مسائل سیاسی و امنیتی مختلفی است که شرایط امروز خوزستان نمود روشنی از آن است. مهم تر آنکه همه عرصه های پیچیده ای که برشمردیم با سیاستگذاری و تصمیم گیری مرتبط هستند و این عرصه مستقیما آب را به مقوله ای سیاسی تبدیل می کند. مساله آب پیش از هر چیز و در همه تاریخ، به خصوص در فلات ایران، مقوله ای مرتبط با سیاست بوده و هست.

متغیر های مرتبط با این مسائل پیچیده، در درون نهاد های سیاسی و مالی تعیین تکلیف می شوند. اقتصاد آب، تعامل آب و اجتماعات محلی، نسبت آب و محیط زیست، تخصیص آب بین فعالیت های مختلف، انتقال آب یا سیاست سازه های آب و هر آن چیزی که از پیچیدگی های مذکور برمی آید، در دل نهاد های سیاسی و مالی تعیین تکلیف می شود.

ما در ایران به تحلیل و شناخت دقیق نهاد های موثر بر آب سخت نیازمندیم. از این جهت است که خطر تقلیل گرایی منجر به بروز وضع فعلی را بسیار جدی می بینم و بیم دارم که همه این پیچیدگی ها در چند نسخه فناورانه، دستور برای تخصیص مالی بیشتر، جابه جایی چند مدیر یا برخورد سیاسی با مساله خلاصه شود و دوباره پوپولیسم آبی که چندین دهه بر این کشور سایه افکنده، میدان دار معرکه باشد. بدون در نظر گرفتن همه این پیچیدگی ها، دوباره چرخه خطرناک منجر به فرسایش تمدنی را طی خواهیم کرد.

حکمرانان و سیاستگذاران باید ماهیت بین بخشی، چندرشته ای، پیچیده و ضرورت در پیش گرفتن رویکرد انطباقی به مساله را بپذیرند و سر از لاک پوپولیسم بیرون بیاورند. ما بیش و پیش از هر چیز به تولید دانش و سخن در باب پیچیدگی مساله و گریز از تقلیل گرایی پوپولیستی نیازمندیم.

ما به گفت وگوی دانش محور برای اعتمادسازی و رهایی از مناقشات کم حاصل درباره بخش هایی از مساله و فراموش کردن کلیت نیازمندیم. بزرگ ترین خطر این است که هر کس فقط جایی از فیل را در تاریکی لمس کند و بکوشد خانه ای مناسب برای فیلی بسازد که در تاریکی برای خویش تصویر کرده است. بیش و پیش از هر کاری باید پیچیدگی را به رسمیت شناخت و پس از آن درباره بایسته ها اندیشید، گفتگو کرد و آماده پذیرش راهکار ها شد.

هر راهی که در پیش بگیریم، دو حقیقت گریزناپذیر وجود دارد. اول، آینده آبی ما سخت و دردناک است. اگر وضع موجود را ادامه دهیم، فرسایش تمدنی و بحران های به مراتب بزرگ تر از خوزستان امروز، زندگی ایران و تمدن ایرانی را تهدید و تلخ می کند.

اگر هم راه اصلاح را در پیش بگیریم، دورانی سخت از درافتادن با پیچیدگی، اقتصاد سیاسی پرخطر ناشی از بازتخصیص ها و ضرورت های تغییر الگوی توسعه، درافتادن با ذینفعان ریز و درشت و همه الزامات ناشی از اصلاح در سیستم های پیچیده را پیش رو خواهیم داشت که تلخی های خود را دارند، اما اگر درست برویم رو به نیکی و شیرینی خواهیم بود.

دوم آنکه برای اصلاح سیستم های پیچیده اعتماد و جلب مشارکت همگانی در راستای کنش جمعی هماهنگ ضروری است. جلب اعتماد عمومی هم ملزوماتی دارد که تحقق آن ها سخت است. بخشی از خطر پوپولیسم تقلیل گرا، ساده جلوه دادن این دشواری و سختی است.

bestcanadatours.com: مجری سفرهای کانادا و آمریکا | مجری مستقیم کانادا و آمریکا، کارگزار سفر به کانادا و آمریکا