بی خبری آموزشگاه و سیاست از باورهای مالی در جامعه - سهندبلاگ

مسائل مالی امروزه به یکی از مهم ترین بحث ها و دغدغه های بخش بزرگی از ایرانیان تبدیل شده آیا این امر تاثیری در انتخاب موضوع این پژوهش داشته است؟

در طول سه دهه گذشته پیمایش های مختلفی به وسیله نهادهای علمی و با حمایت نهادهای دولتی صورت گرفته و در بسیاری از آن ها به موضوعات مالی هم پرداخته شده اما معمولاً کوتاه و حاشیه ای بوده است. این پیمایش اولین مطالعه ای است که در مقیاسی ملی به صورت اختصاصی به نگرش های مالی ایرانیان می پردازد. درواقع چه در عرصه آموزشگاهک و چه در فضای سیاسی کشور باورهای مالی در جامعه ایران و نوع نگاه مردم به موضوعات اساسی در اقتصاد کمتر مورد توجه بوده است. این پیمایش کوشش نموده این خلأ را تا حدی پر کند و نقطه آغازی برای توجه به نگرش های مردم ایران در حوزه اقتصاد باشد.

همانطور که در مقدمه کتاب هم آمده است، سنجش نگرش های مالی در مقابل نگرش های اجتماعی کم تر مورد توجه بوده و همین موضوع پرداختن به آن را سخت می نماید، این کتاب با چه ملاحظات نظری و جمعیت شناسانه به سنجش نگرش مالی ایرانیان پرداخته است؟

این پیمایش مانند اغلب پیمایش های ملی یک پیمایش عمومی محسوب می گردد یعنی در پی آزمون یک نظریه یا مدل نظری خاص نیست بلکه کوشش می نماید مجموعه ای از مفاهیم اصلی در این بخش را مورد سنجش قرار دهد. طبعاً یک محقق بر اساس رویکرد نظری خود می تواند از بخشی از نتایج این تحقیق برای آزمون یک مدل یا نظریه استفاده کند. کوشش شد تا مهم ترین موضوعات مالی به شکلی در پرسشنامه مطرح شوند و البته به سبب ضرورت اطمینان از دقت جواب ها و پرهیز از طولانی شدن پرسشنامه بعضی از موضوعات باآنکه مهم بودند به اجبار حذف شدند. رویکرد اصلی در طراحی این پرسشنامه این بوده که تا حد ممکن از سوگیری ارزشی در طراحی سؤالات اجتناب گردد و تا حد ممکن از موضعی بی طرفانه به موضوعات مورد مناقشه پرداخته گردد. همان طور که می دانید بسیاری موضوعات اساسی در اقتصاد چه در حوزه آموزشگاه و چه در عرصه سیاسی محل اختلاف جدی هستند. مثلاً یک گروه معتقدند برای کاهش فقر باید مالیات افزایش یابد و در میان جمعیت فقیر باز توزیع گردد و گروه دیگر برعکس باور دارند برای کاهش فقر باید مالیات را کاهش داد تا اقتصاد رونق بگیرد. حال این پیمایش کوشش نموده بفهمد مردم ایران به کدام یک از این دو دیدگاه کلی گرایش بیشتری دارند و درنتیجه طراحی سؤالات باید به گونه ای می بود که در ارائه دو طرف این منازعه برای انتخاب افراد از هرگونه سوگیری اجتناب می شد.

به نظر می رسد با وجود کوشش هایی که در دهه های گذشته در حوزه افکار سنجی در ایران صورت گرفته است، این عرصه همچنان با چالش هایی از سمت مردم و نهادهای رسمی رو به روست، مهم ترین چالش هایی که شما با آن رو به رو بودید، چه مواردی بودند؟

این پیمایش به طور خاص با یک چالش اصلی روبرو بود که ازیک طرف کار را سخت می کرد و از طرف دیگر یک مزیت محسوب می شد. نزاع بین مکاتب مالی در بسیاری کشورها خود را در رقابت میان احزاب سیاسی نشان می دهد و درنتیجه افکار عمومی تا حدی با این روینمودها آشناست. مثلاً اگر در یک کشور اروپایی یا آمریکا درباره موفقیت بازار در حل مسائل مالی سؤال گردد این سؤال برای بسیاری قابل فهم است ولی در ایران از آنجا که گروه های سیاسی در طی چند دهه اخیر رویکرد مالی متمایز و منسجمی نداشته اند درنتیجه مردم چندان با طرفین منازعات مالی آشنا نیستند. این باعث می گردد در طراحی سؤالات مجبور باشیم بسیاری از موضوعات و طرفین بحث را ابتدا برای سؤال شونده شرح بدهیم بعد نظرش را بخواهیم. این یک چالش مهم برای این پیمایش بود. اما این موضوع از یک طرف یک مزیت هم محسوب می شد زیرا افکار عمومی کمتر تحت تأثیر نیروهای بیرونی در خصوص این دوگانه ها در اقتصاد ساخته شکل گرفته و بهتر می توان به دنیا ذهنی مردم و تناقضات آن نزدیک شد.

در خصوص ساختار کتاب و نحوه مشارکت پژوهشگران در تالیف آن نیز شرحی دهید. آیا این کتاب را باید به عنوان اثری مستقل دید یا آن را در ادامه سایر پژوهش های منتشر شده فهم کرد؟

این کتاب حاصل یک پیمایش ملی است که پژوهشکده فرهنگ و دفتر طرح های ملی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در اسفند 1399 انجام داده اند. نمونه آن حدود 2200 نفر از ساکنان شهری و روستایی در کل کشور بوده اند و جمع آوری اطلاعات به صورت تلفنی صورت گرفته است. یک گروه شش نفره اعضای شورای علمی این پژوهش بوده اند که طراحی تحقیق و سؤالات پرسشنامه را بر عهده داشته اند. یکی از ویژگی های مهم این پیمایش این است که چون به صورت تلفنی صورت گرفته هزینه اجرای آن بسیار ناچیز بوده است و مشارکت نمایندگان در فرایند اجرای کار نیز دستمزدی دریافت ننموده اند. درنتیجه برخلاف دیگر پیمایش های ملی که عموماً به طرح های گران قیمت معروف اند این پیمایش با حداقل هزینه صورت گرفته است. گزارش این نظرسنجی در هشت فصل ارائه شده که به موضوعاتی مانند نابرابری اجتماعی، اعتماد، دولت و بخش خصوصی، رفاه اجتماعی، ارزش های مالی و اقتصاد دنیای پرداخته است. چند یادداشت تحلیلی درباره نتایج تحقیق هم در انتهای کتاب اضافه شده است. طبعاً این پیمایش را باید بخشی از فرایند کلی پیمایش های ملی در ایران دید که بعضی از سؤالات آن ها را نیز تکرار نموده و می تواند فرایند تغییرات نگرش های مردم را نشان دهد. از سوی دیگر بسیاری از موضوعاتی که تا به امروز بدان پرداخته نشده بود در این پیمایش مطرح شده که می تواند دریچه ای به فهم بهتر افکار عمومی در حوزه اقتصاد باشد.

با این تجربه شما مهم ترین احتیاج عرصه پژوهش هایی از این دست در کشور را چه می دانید؟

به نظرم پیمایش های ملی اگر به سمت روش های نمونه گیری تلفنی حرکت نمایند می توانند با نظم زمانی بهتر و به صورت مداوم انجام شوند. مشکل اصلی پیمایش های ملی در ایران عدم توالی زمانی منظم است که سبب می گردد امکان رصد تحولات در نگرش های و ارزش های مردم سخت باشد. یک مانع اصلی در برابر تکرار منظم پیمایش ها هزینه بالای جمع آوری اطلاعات است که سبب می گردد تکرار یک پژوهش تا حد زیادی به بودجه دولتی منوط باشد. کاهش هزینه جمع آوری به وسیله اتکا به روش های کم هزینه تر مانند جمع آوری تلفنی که در سال های اخیر پیشرفت های قابل ملاحظه ای داشته می تواند با جدا کردن این پیمایش از احتیاج به بودجه کلان دولتی امکان تکرار منظم آن ها را فراهم آورد.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران